آرامگاه باباکوهی یکی از مکان های دیدنی شیراز و مدفن عارف مشهور ایرانی قرن چهارم و پنجم هجری قمری است. آرامگاه بابا کوهی چندین بار مرمت شده و اکنون وارد قرن دهم می شود. اگرچه شهر شیراز ده ها و صدها مکان جالب و جذاب برای گردشگران دارد، اما بیشتر ایرانیان فقط حافظیه و سعدیه را می شناسند. به همین دلیل شهر آرامگاه باباکوهی به یکی از سخت ترین سوالات عمومی در مسابقات و بازی ها تبدیل شده است!! همانطور که می دانید ماموریت اصلی ما در زیمگ معرفی مناطق گردشگری ایران برای کمک به تقویت فرهنگ ایران شناسی و ایرانگردی است. امروز در این یادداشت قصد داریم شما را با آرامگاه باباکوهی آشنا کنیم. مقبره ای بسیار زیبا با معماری منحصر به فرد و سکولار.
آرامگاه باباکوهی در دل کوه سبوی شیراز
باباکوهی همانطور که از نامش پیداست برگرفته از کوهستان است و قبر باباکوهی در دل کوه قرار دارد. آرامگاه باباکوهی در زمان حکومت شیعیان آل بویه و در دامنه یکی از کوه های شمال شیراز ساخته شده است. از آنجایی که باباکوهی در این کوه دفن شده است، این کوه در میان پارسیان به «کوه باباکوهی» معروف است. البته در بین اهالی به «کوه سبوی» نیز معروف است.
باباکوهی کیست؟ نام اصلی باباکوهی چیست؟
باباکوهی از عرفای قدیمی است که در زمان آل بویه در دل کوه به عبادت و ریاضت می پرداخت. نام اصلی او ابوعبدالله محمد بن عبیدالله است. عرفا و علما و مورخان در متون و نوشته ها و اشعار از او با عنوان «ابن باکویه» یاد کرده اند. غار دیگری نیز در این کوه وجود دارد. این غار در گذشته های دور در واقع خانقاه و عبادتگاه یکی از عرفا بوده که متاسفانه اثری از آن باقی نمانده است.
زندگینامه ابوعبدالله شیرازی معروف به باباکوهی
نام اصلی شخصی که در آرامگاه باباکوهی مدفون است، ابوعبدالله ابن عبیدالله می باشد. او که معروف به باباکوهی بود در قرن 4 و 5 هجری قمری در منطقه فارس زندگی می کرد. مردم فارس احترام و علاقه زیادی به عرفای زمان خود داشتند و او را به نشانه بزرگی و حق پدری که بر مردم داشت، «بابا» صدا می کردند. از آنجا ابوعبدالله ابن عبیدالله همیشه در کوه به عبادت و تهجد و ریاضت می پرداخت، او را باباکوهی صدا می کردند.
باباکوهی در سال 337 هجری قمری دیده به جهان گشود. در جوانی در کنار مشاغلی همچون کشاورزی و چوپانی، علاقمند به تحصیل علم و دانش شد. ابوعبدالله شیرازی معروف به ابن باکویه، در سنین جوانی دست از دنیا و مادیات کشید و خودش را به ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری رساند.
ارتباط باباکوهی با خواجه عبدالله انصاری و ابوسعید ابوالخیر
ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله شیرازی همانطور که می دانید در عرفان عملی و نظری و نیز ادبیات و فلسفه، جزء بزرگترین دانشمندان و عارفان تاریخ ایران به شمار می روند. باباکوهی با کسب دانش و خود سازی در محضر این دو استاد بزرگ، به درجات بالای عرفانی رسید. انتشار خبر گفتگوها و مناظرات عرفانی او با شیخ ابوسعید ابوالخیر و خواجه عبدالله انصاری در میان اهل عرفان، بر شهرت او افزود. خواجه عبدالله انصاری آنچنان از درایت و خردمندی باباکوهی به وجد آمد که تا پایان عمر از باباکوهی تمجید می کرد. به ادعای جامی، خواجه عبدالله انصاری حدود 30 هزار حدیث و حکایت به نقل از باباکوهی برای شاگردان و مریدان خود تعریف کرده است.
باباکوهی در اشعار سعدی
برخی معتقدند باباکوهی شاعر با باباکوهی عارف متفاوت است و صرفا یک تشابه اسمی اتفاق افتاده است. اما این ادعا صحیح به نظر نمی رسد و بنا بر نظر قوی تر، باباکوهی شاعر و عارف یک نفر بوده است. سعدی شاعر معروف شیرازی نیز در اشعارش به باباکوهی عرض ارادت کرده و چنین سروده:
ندانی که بابای کوهی چه گفت *** به مردی که ناموس را شب نخفت
برو جان بابا در اخلاص پیچ *** که نتوانی از خلق بربست هیچ
کسانی که فعلت پسندیده‌اند *** هنوز از تو نقش برون دیده‌اند
چه قدر آورد بنده حور دیس *** که زیر قبا دارد اندام پیس
نشاید به دستان شدن در بهشت *** که بازت رود چادر از روی زشت
باباکوهی در اشعار عبدالرحمن جامی
باباکوهی مدتی را در نیشابور زندگی کرد. او در جایگاه شیخ عبدالرحمن سلمی در خانقاه معروف نیشابور نشست و دراویش آن منطقه را پند می داد. عبدالرحمن جامی، شاعر پرآوازه پارسی در قرن 8 و 9، یکی از علاقمندان و شاگردان معنوی باباکوهی به شمار می رود. جامی در دیوان اشعارش، بسیار باباکوهی را ستایش می کند و بیان می کند من هرگز شاعری به بزرگی باباکوهی در تاریخ نمی شناسم.
باباکوهی بعد از ماه ها و سال ها سیر و سلوک و سفر به اقصی نقاط خاورمیانه، مجددا به شیراز بازگشت و در کوه های شمال شیراز به عبادت و ریاضت مشغول شد. مریدان باباکوهی پس از فوت او در سال 442 هجری قمری او را در همان عبادتگاه و خانقاهش دفن کردند.
پارک کوهستانی آرامگاه باباکوهی شیراز
منطقه گردشگری باباکوهی که امروزه مردم به آن پارک باباکوهی می گویند، در واقع یک ایستگاه تپه ای در نزدیکی محوطه دروازه قرآن شیراز است. برای رسیدن به آرامگاه باباکوهی باید کمی پیاده روی کرد. مسیر آرامگاه باباکوهی با ماشین قابل دسترسی نیست و باید در مسیر کوهستانی هموار قدم بزنید. در زمان قاجار، حاکمان شیراز توجه خاصی به مقبره باباکوهی داشتند و در آن بناهایی ساختند. از جمله این سازه ها می توان به حوض و حجره های اطراف بقعه اشاره کرد. وجود منبع آب طبیعی در مجاورت آرامگاه و وجود پوشش گیاهی و درختان بسیار بلند از مهمترین عوامل گردشگری این منطقه است. هوای اطراف این بقعه به دلیل سایه فراوان و وجود منابع آبی بسیار خنک و مطبوع است. گاهی اهالی موسیقی و نوازندگان سنتی به آرامگاه باباکوهی می روند و اطراف آن ساز می زنند. البته این هنرمندان همیشه نیستند و حضورشان و امکان حضور در موسیقی زنده استادان کاملا به شانس شما بستگی دارد!
3 راه رسیدن به مقبره باباکوهی
سازمان میراث فرهنگی با همکاری شهرداری شیراز و سازمان اوقاف سه مسیر برای ورود گردشگران به آرامگاه باباکوهی احداث کرده است. اگر اهل طبیعت گردی هستید و قدم زدن در جنگل و گوش دادن به موسیقی پرندگان شما را جذب می کند و حال شما را خوب می کند، پیشنهاد می کنیم به آرامگاه باباکوهی در جاده آسفالته بروید. این مسیر کمی طولانی تر از دو مسیر دیگر است اما مسیر به زیبایی مقصد است. جاده دوم آسفالت است و چون در آن طرف کوه راه می روید شیب ملایم تری دارد. پیاده روی در این مسیر هم کوتاه تر و هم راحت تر است. اما دیگر صدای پرنده و جاده جنگلی نیست. خط سوم بسیار نزدیکتر از خط اول و دوم است. این مسیر برای کسانی است که خودشان به دیدن باباکوهی آمده اند و طبیعت اطراف نظرشان را جلب نکرده است. این یک پله است و به جای راه رفتن باید از پله ها بالا رفت! خوبی این مسیر این است که پارکینگ دارد و خیلی سریع می توانید به آرامگاه باباکوهی برسید.
متن سنگ نوشته مقبره باباکوهی
در شیراز بالای طاق مقبره باباکوهی کتیبه ای کاشی کاری شده که در آن شرح حال بابکوهی به اختصار بیان شده است. این مدخل می گوید: «شیخ علی باباکوهی در جوانی به خدمت شیخ کبیر ابوعبدالله خفیف درآمد، سپس سفر کرد و با علما و عارفان زیادی آشنا شد و مدتی در نیشابور اقامت گزید و با عرفای بزرگی چون ابوالقاسم قشیری، شیخ ابوسعید مراوده داشت. ابوالخیر، شیخ ابوالعباس قصاب و خواجه عبدالله انصاری بزرگ هرات و همچنین در نهاوند با ابوالعباس اشعری و ابوالحسن خرقانی به شیراز بازگشت و در غاری ساکن شد. جایی که امروزه مقبره او بر ویرانه های آن بنا شده است، از 105 سال عمر پربرکت شیخ، چندین سال برای راهنمایی حواریون در این مکان سپری شد و سرانجام در سال 442 هجری قمری به ملکوت اعلی شتافت.
دیوان اشعار باباکوهی
باباکوهی شیرازی یکی از شاعران بزرگ پارسی است که کمتر به او پرداخته شده است. انتشارات معرفت برای اولین بار در سال 1353 اشعار ابن باکویه را در کتابی تحت عنوان «دیوان باباکوهی» منتشر نمود. تقریبا زمینه تمام اشعار او عارفانه است. در ادامه به یکی از غزلیات معروف باباکوهی که در دیوان او به چاپ رسیده می خوانیم:
سوختم پروانه‌سان از شمع رخسار شما *** بازگشتم زدنه از لعل شکربار شما
صد هزاران گل شکفت از باغ جانم هرطرف *** تا بدیدم در چمن روی چو گلنار شما
فتاب رویت ای مه کرد از جانم طلوع *** ذره ذره هر چه دیدم بود دیدار شما
خود انالحق گفتی و خود را بدار آویختی *** فاش دیدند جمله بغداد اسرار شما
حسن رویت جلوه می‌کرد و چشمت می‌خرید *** خودفروشی بود دیدم نقد بازار شما
خود الست ربکم گفتی و خود گفتی بلی *** واحد القهّار شد اثبات گفتار شما
خون چکید از دیده کوهی چو ابر نوبهار *** می‌خورد خون جگر از لعل خونخوار شما
میزان قدمت آرامگاه باباکوهی شیراز
تا 300-400 سال پیش قبر باباکوهی چندان وزین و در خور شان باباکوهی نبود. یکی از حاکمان شیراز به نام فرهاد معتمدالدوله دستور داد تا سنگی برای مزار باباکوهی تراشیده و نصب شود. بدین ترتیب اولین آرامگاه باباکوهی ساخته شد. مطابق اطلاعاتی که روی این سنگ قبر تاریخی حکاکی شده، تاریخ اولین ارامگاه به سال 1100 هجری قمری بر می گردد. یعنی حدود 350 سال پیش. در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار نیز یکی از حاکمان فارس چند بنا و اتاق جدید در جوار مقبره باباکوهی احداث نمود.
آرامگاه باباکوهی برای اولین بار در سال 1379 هجری شمسی توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان میراث ملی ثبت شد. چند سال پس از ثبت این گنجینه تاریخی، بخش هایی از آن تخریب شد. مطابق تابلوهای راهنمای نصب شده در محل آرامگاه باباکوهی، ساختمان این مجموعه تاریخی به سفارش اداره اوقاف ناحیه 3 شیراز توسط یک تیم متخصص معماری سنتی، بازساری و مرمت شده است. معمار و سرپرست ترمیم این این بنای زیبا، محمد مهدی آذرنگ بود.
ساعات بازدید آرامگاه باباکوهی
مطابق آخرین استعلامات از مجموعه فرهنگی آرامگاه باباکوهی، این مقبره در تمام ایام هفته و در تمام ساعات شبانه روز باز است.
هزینه ورودی آرامگاه باباکوهی
بازدید از این مجموعه کاملا رایگان است.
آیا مسیر آرامگاه ماشین رو است؟
تقریبا نیمی از مسیر، آسفالت و ماشین رو است. برای رسیدن به آرامگاه باباکوهی باید تقریبا دو کیلومتر پیاده روی کنید. اگر تنگی نفس یا آسم دارید پیاده روی در این مسیر را توصیه نمی کنیم. چون این مسیر شیب رو به بالا دارد و نفس بیشتری می طلبد.
چه امکانات و خدمات گردشگری در آرامگاه ارائه می شود؟
تا کنون برای خدمت رسانی بهتر مجموعه آرامگاه باباکوهی به گردشگران، امکاناتی پارکینگ، سرویس بهداشتی، سوپرمارکت، بوفه های غذاهای محلی استان فارس و کافی شاپ احداث شده است. بنابراین از این جهت جای نگرانی وجود ندارد.
